ប្រព័ន្ធភាពស៊ាំ

រាងកាយយើងមានប្រព័ន្ធការពារមិនចំពោះ(non specific),congenitalនិងspecificឬacquiredឬadaptiveប្រឆាំងនឹងមីក្រូសារពាង្គកាយ(បាក់តេរី,​វីរុស,ផ្សិត,ប៉ារ៉ាស៊ីត)និងប្រឆាំងម៉ាក្រូម៉ូលេគុលដែលវាចាត់ទុកថាចម្លែក។បំណែកភ្នាក់ងារបង្ករោគ(pathogen)និងម៉ាក្រូម៉ូលេគុលចម្លែកបង្ហាញឡើងនូវអង់ទីសែនដែលធ្វើឲ្យប្រព័ន្ធការពារជាក់លាក់(specific)ប្រតិកម្មតបដោយactivation និងproliferation of ឡាំផូស៊ីត​ monospecific T and B។
ឡាំផូស៊ីតBបម្លែងឯកទេសទៅជាផ្លាស្មូស៊ីត(plasma cell)ដែលផលិតអង់ទីករ(immunoglobulin,មានក្រុមIgA,IgD,IgE,IgG,IgM)។មុខងាររបស់វាគឺ៖ ១/ បន្សាប(neutralize)។ ២/ ព័ទ្ធ(opsonize)អង់ទីសែន។​ ៣/ ដាស់សកម្មភាពប្រព័ន្ធcomplement។យន្តការដ៏ពិសេសនៃប្រព័ន្ធការពារទាំងនេះធ្វើការជាអ្នកកំណត់ចំណាំអង់ទីសែនដែលនឹងត្រូវកំចាត់ចោលដោយមានការចូលរួមសកម្មភាពពីប្រព័ន្ធមិនចំពោះផងដែរ។លើសពីនេះទៀត អង់ទីសែននឹងត្រូវចងចាំដោយB and T memory cells។

ពេលពេញវ័យក្នុងខួរឆ្អឹង(ឡាំផូស៊ីតB)និងក្នុងទីមុស(ឡាំផូស៊ីតT)មានឡាំផូស៊ីតmonospecificជាង១០^៨ប្រភេទ(នីមួយៗប្រឆាំងអង់ទីសែនមួយប៉ុណ្ណោះ)ត្រូវបានបង្កើតឡើងពីកោសិកាដើមlymphatic precursor cellsហើយមិនទាន់មានreceptorអង់ទីសែនឡើយ។​​កោសិកាក្មេងខ្ចី(naïve)ទាំងនេះហូរកាត់សរីរៈនានា(ឈាមនិងទឹកឡាំផាទិក→ប្រព័ន្ធឡាំផាទិក→ឈាមនិងទឹកឡាំផាទិក)។ពេលពួកវាប្រទះនឹងអង់ទីសែនរបស់វាដែលទូទៅនៅក្នុងជាលិកាឡាំផាទិក វាក៏ចាប់សាយកូន(clonal selection and proliferation)ហើយ

កោសិកាកូនmonospecific ជាច្រើនកើតឡើង។កោសិកាទាំងនេះនឹងបម្លែងឯកទេសទៅជាកោសិកាTប្រដាប់អាវុធនិង ផ្លាស្មូស៊ីតដែលមាននាទីកំចាត់ចោលអង់ទីសែន។
បើសិនការបែងចែកនេះមិនច្បាស់នោះជំងឺautoimmuneកើតឡើង។ ខួរឆ្អឹងធ្វើដំណើរក្នុងរាងកាយនិងចុងក្រោយត្រូវទាក់ទាញដោយchemokine(chemotaxis)ទៅកាន់ទីតាំងមានភ្នាក់ងារបង្ករោគ។នៅទីនោះវាបង្កើតនូវinflammation processesតាមរយៈការបញ្ចេញmediatorនានា។ រ៉ាឌីកាល់អុកស៊ីសែន(O₂^-,OH)នីត្រូសែនអុកស៊ីត(NO)ជាដើមហើយរំលាយវាដោយអង់ស៊ីមលីសូសូមរបស់វា(lysis)។បើភ្នាក់ងារបង្ក-រោគធំពេក(ព្រូនជាដើម)សារធាតុដែលរៀបរាប់ខាងលើនេះក៏ត្រូវដឹកចេញផងដែរ(exocytosis)ពិសេសពីeosinophil។ជាធម្មតាអុកស៊ី-ដង់ដែលរៀបរាប់ខាងលើត្រូវរក្សាឲ្យមានកម្រឹតទាបដោយreducing enzymesដូចជាcatalase and superoxide dismutase។ការបន្ថយនេះនឹងត្រូវបញ្ឈប់ពេលphagocytes មានសកម្មភាពៈដូចនេះសកម្មភាពសម្លាប់បាក់តេរីនៃអុកស៊ីដង់ទាំងនេះអាចបញ្ចេញប្រសិទ្ធភាពពេញលេញ ហើយសូម្បីphagocytesខ្លួនវា និងករណីខ្លះកោសិកាខ្លួនយើងក៏រងការប៉ះពាល់ដែរ។ ភ្ទាល់ខ្លួន)ឬភ្ជាប់ទៅFc receptorsនៅលើIgG-opsonized antigen(antigen-dependent cell-mediated cytotoxicity[ADCC])។​រាល់ពេលNKCទំលុះភ្នាសកោសិកាដោយexocytic perforinsបណ្តាលឲ្យកោសិកាដែលរងការវាយលុកនោះស្លាប់។ការណ៍នេះមិនត្រឹមតែកំចាត់សមត្ថភាពលូតលាស់របស់វីរុសបណ្ណោះទេ តែក៏ធ្វើឲ្យវារួមនឹងភ្នាក់ងារបង្ករោគនានាដែលមិនទាន់ស្លាប់នៅក្នុងកោសិកានោះចុះខ្សោយ ងាយស្រួលក្នុងការវាយប្រហារពីប្រព័ន្ធការពារផ្សេងទៀតផងដែរ។NKCត្រូវដាស់សកម្មភាពដោយអាំងទែផេរ៉ុង(INF)មានINF-α,INFβដែលបញ្ចេញដោយleukocytesនិងfibroblasts និងINF-γបញ្ចេញដោយឡាំផូស៊ីត​Tសកម្ម និងNKCខ្លួនវា។INFsដែលបញ្ចេញដោយកោសិការងការរាតត្បាតភ្ញោចឲ្យកោសិកាល្អផ្សេងទៀតបង្កើនការទប់ទល់កាន់តែខ្លាំងប្រឆាំងវីរុស។​ Defensinsជាប៉ិបទីតប្រហែល៣០អា.អា ធ្វើសកម្មភាពដូចជាបង្កើតion channels លើភ្នាសកោសិកាគោលដៅក្នុងលក្ខណៈcytotoxicមិនចំពោះ,បើទោះជាភ្នាក់ងារបង្ករោគនោះresistantនឹងNKCក៏ដោយ។ ស៊ីនុសថ្លើម(Kupffer cell),អាល់វេអូលសួត,ស៊ីនុសអណ្តើក,ជញ្ជាំងស្រោមពោះ,កូនកណ្តុរឡាំផាទិក,ស្បែក(Langerhans cell),សន្លាក់(synovial A cell),ខួរក្បាល(microglia)និងអេពីតេល្យូម(e.g.,renal glomeruli)។ទាំងអស់នេះគេហៅថាmononuclear phagocytic system(MPS)ឬreticuloendothelial system(RES)។ម៉ាក្រូផាសអាចសម្គាល់សមាសភាគកាបូអ៊ីដ្រាតនានានៅលើភ្នាសបាក់តេរីបន្ទាប់មកលេបនិងរំលាយវាតែម្តង។ម៉ាក្រូផាសត្រូវតែបានដាស់ឲ្យសកម្មដើម្បីមានសមត្ថភាពទប់ទល់និងភ្នាក់ងារបង្ករោគដែលនៅរស់ក្នុងផាកូសូម(phagosome)បាន។ប្រូតេអ៊ីនmajor histocompatibility complex(MHC)ថ្នាក់១ឬ២,ចំពោះមនុស្សគេហៅHLA class I ឬII(human leukocyte antigen)។Dendritic cell ដែលសម្បូរឃើញនៅជាលិកាឡាំផាទិកជាAPCចម្បងជាងគេ។ក្នុងការបង្ហាញភ្នាក់ងារបង្កររោគ,ICAM លើភ្នាសAPCត្រូវបានភ្ជាប់ទៅនឹងlymphocyte function-associated antigen1(LFA1)នៅលើភ្នាសT cell៕ពេលកោសិកាTជាក់លាក់ជាមួយនឹងគន្លាក់អង់ទីសែន តំណត្រូវបានរឹតបណ្តឹងហើយកោសិកាTត្រូវបានដាស់សកម្មភាពដោយdouble signal ដែលនាំឲ្យមានclone selection។ The double selection រួមមាន៖​ ១/ ការសម្គាល់អង់ទីសែន(ភ្ជាប់HLAថ្នាក់១ឬ២)ដោយT-cell receptorជាមួយcoreceptor របស់វា(CD8 ក្នុងcytotoxic T cellsនិងCD4 in helper T cells)។ ២/ costimmulation signalជាការភ្ជាប់ប្រូតេអ៊ីនB7នៅលើAPCទៅនឹងប្រូតេអ៊ីនCD28របស់កោសិកា T។បើការភ្ជាប់អង់ទីសែនកើតឡើងដោយគ្មានcostimulation(ឧ.ក្នុងថ្លើមដែល
ធម្មតាមិនមាន ធម្មតាមិនមាន ធម្មតាមិនមានAPCឡើយ)នោះឡាំផូស៊ីតមិនសកម្មឡើយ(peripheral immune tolerance)។ឡាំផូស៊ីតT ក៏អាចទទួលAPC double signalពីម៉ាក្រូផាសដែលឆ្លងរោគឬពីឡាំផូស៊ីតBដែលបានចាប់អង់ទីសែនជាប់នឹងreceptors របស់វាផងដែរ(ឧ.ពិសពស់ឬសត្វល្អិត,អាលែសែន)។APC double signalចាប់ផ្តើមបញ្ចេញឥទ្ធិពលនៃinterleukin 2ក្នុងឡាំផូស៊ីតTរួមនឹងការសហការពី
IL receptorsដែលសមស្របទៅក្នុងភ្នាសកោសិកា។IL-2(ឬIL-4, IL-7, IL-15)គឺពិតជាសញ្ញាសម្រាប់clonal expansion នៃ
កោសិកាឡាំផូស៊ីត កោសិកាឡាំផូស៊ីត កោសិកាឡាំផូស៊ីតT monospecificទាំងនេះ។ក្នុងដំណើរការបម្លែងឯកទេសឡាំផូស៊ីតTទៅជាទាហាន៣ប្រភេទ(killer T cells,
T_H1-cellsនិងT_H2-cells)ដែលលែងត្រូវការcostimulationទៀត ហើយបញ្ចេញម៉ូលេគុលសម្រាប់ភ្ជាប់ថ្មីវិញ(VLA-4ជំនួសL-selectin) ដូចនេះឥឡូវពួកវាថ្ពក់ជាប់នឹងអង់ដូតេល្យូមនៃជាលិការលាក(មិនមែនក្នុងជាលិកាឡាំផាទិកទេ)។សារៈសំខាន់នៃIL signal គេកំណត់បានដោយសារimmune suppressionអាចមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ពេលគេប្រើIL inhibitors ដូចជាcyclosporin A ឬrapamycin(ពេលធ្វើការផ្សាំសរីរៈ)។រយៈCD8-associated T-cell receptor, killer T cell ឆ្លើយតបនឹងអង់ទីសែនដែលជាប់HLA 1 នៅលើផ្ទៃកោសិកាដែលឆ្លងរោគ,កោសិកាមហារីកនិងកោសិកាផ្សាំ ហើយសម្លាប់ពួកវា។ Perforinបង្កើតប្រហោងដែលgranzyme B(pretease)អាចចូលក្នុងកោសិកាធ្វើឲ្យវាapoptosis និងcytolysis។Apoptosisក៏អាចកើតពីការភ្ជាប់CD95 ligandនៃ T cellទៅនឹងCD95(=Fas)នៃកោសិកា
គោលដៅ។ គោលដៅ។ គោលដៅ។ បញ្ចេញIL-4។CD40 ligand និងIL-4(ក្រោយមកក៏មានIL-5និងIL-6)ភ្ញោចclonal selectionនៃឡាំផូស៊ីត​B, ការបញ្ចេញmonospecific IgM និង​ការបម្លែងទៅជាplasma cell។​ យោងលើrecoding លើFc region(class jump, switch)ដែលផលិត​IgA, IgG,ឬIgE តាមវិធីមួយគឺគ្រប់Ig ទាំងអស់កើតពីB cell clone មួយជាក់លាក់សម្រាប់អង់ទីសែនតែមួយដដែលៗ។

ឡាំផូស៊ីតណាដែលមានreceptorsប្រឆាំងជាលិកាក្នុងខ្លួននឹងត្រូវកម្ទេចចោលជាមុននៅក្នុងទីមុសនិងខួរឆ្អឹង។clonal deletionនេះធ្វើឲ្យមានimmunological tolorance។ប្រព័ន្ធការពារចាប់ផ្តើមរៀនសូត្រនៅជុំវិញពេលកើតឲ្យស្គាល់នូវអង់ទីសែនក្នុងខ្លួននិងអង់ទីសែនចម្លែកពីក្រៅ។ជាធម្មតាវាបន្តសម្គាល់អង់ទីសែនដែលវាតែងជួបពេញមួយជីវិតថាជារបស់ខ្លួនឯអ្វីដែលមកក្រោយៗថាចម្លែក។

ប្រព័ន្ធមិនចំពោះកម្រមានប្រសិទ្ធភាពណាស់,ឧទាហរណ៍ៈពេលការឆ្លងកញ្ជ្រឹលកើតឡើងជាលើកទីមួយ,បើគ្មានជំនួយទេ វីរុសនឹងករកូនចៅហើយរាលដាលក្នុងរាងកាយបណ្តាលឲ្យកើតជំងឺ។ប្រព័ន្ធការពារជាក់លាក់មានT killerនិងimmunoglobulin(ដំបូងIgMបន្ទាប់មកIgG)បញ្ចេញសកម្មភាពយឺតៗ(primary response or sensitization)ប៉ុន្តែក្រោយមកចាត់ចែងneutralize the pathogenបានន័យថាមេរោគកញ្ជ្រឹលត្រូវបានបង្រ្កាប។បើការកររោគកើតឡើងជាថ្មី ការផលិតអង់ទីករ(ពិសេសIgG)កើតឡើងយ៉ាងលឿន(secondary response),មេរោគត្រូវបានកំចាត់ចោលភ្លាមៗហើយការកររោគថ្មីៗមិនអាចកើឡើងទៀតទេ(immunity)។

ប្រព័ន្ធការពារមិនចំពោះជាអ្នករំលាយឬជាសារធាតុការពាររាវមានlysozymes និងcomplement factorsរួមនិងphagocyteពិសេសពួកម៉ាក្រូផាស(កើតឡើងក្នុងជាលិកាពីម៉ូណូស៊ីតដែលដើរយាម)និង​ណឺត្រូភីល។monocyte និងeosinophilដែលកើតក្រោយៗពី

Phagocytes លេបភ្នាក់ងារបង្ករោគ(endocytosis)បំផ្លាញវាដោយlysozymes,oxidantsដូចជាអ៊ីដ្រូសែនពែអុកស៊ីត(H₂0₂)និង

ការលេបនិងការរំលាយដោយលីសូសូមកើនឡើង(ជាមួយបាក់តេរីមានសំបកជាប៉ូលីសាការីត)ពេលណាផ្ទៃភ្នាសអង់ទីសែនជាប់នឹងIgM,IgGឬកំផ្លេម៉ង់C3b(obsonification)។ផាកូស៊ីតមានreceptorsសម្រាប់antigen-independent Fcរបស់immunoglobulinsនិងC3bដែលអាចឲ្យវាអាចភ្ជាប់ខ្លួនទៅនឹងopsonized antigenបាន(ពិសេសTI antigen)។តាមរយៈនេះ,ផាកូស៊ីតូសដែលជាការការពារមិនចំពោះអាចចូលរួមក្នុងការការពារជាក់លាក់បាន។លើសពីនេះ ប្រូតេអ៊ីនភ្ជាប់ម៉ង់ណូស(MBP)ដែលភ្ជាប់បង្គុំmanan(polymers of manose)នៅលើភ្នាសវិរុសនិងបាក់តេរីមួយចំនួនហាកើមានមុខងារopsonizeជាអង់ទីករមិនចំពោះផងដែរ។

ភ្នាក់ងារបង្ករោគដែលបានចាប់ដោយIg(classical pathway),ពួកដែលIgមិនបានចាប់(alternative pathway)និងMBPបង្កើតឲ្យមាន​បណ្តាក់កំផ្លេម៉ង់(complement cascade)។ទីបំផុតmembrane attack complexកើតឡើងដោយសារសមាភាគកំផ្លេម៉ង់C5-C9។complexនេះរំលាយភ្នាសក្រៅរបស់បាក់តេរី(gram-negative)ដែលធ្វើឲ្យវាងាប់។ជាមួយគ្នានេះlysozymeនៅក្នុងផ្លាស្មា,ទឹកឡាំ និងsecretionsប្រើអង់ស៊ីមរំលាយភ្នាសបាក់តេរី(cytolysis)។

កោសិកាNatural killer(NKC)ជាអ្នកជំនាញក្នុងការការពារមិនចំពោះ ពិសេសប្រឆាំងវីរុស,mycobacteriaនិងកោសិកាមហារីក។វាកំណត់មុខសញ្ញា ភ្នាក់ងារបង្ករោគ(pathogen),កោសិកាឆ្លងវីរុសឬកោសិកាមហារីកដោយforeign surfaceរបស់វា(ខ្វះប្រភេទHLA

Macrophages កើតឡើងពីmonocytesដែលធ្វើដំណើរទៅកាន់ឬស្នាក់នៅទីតាំងណាមួយ(វាផ្លាស់ទីដោយសេរីនៅទីនោះ)ដូចជា

The specific cellular immune defenseដោយT effector cellsដែលប្រើពេលយូរដល់ច្រើនថ្ងៃដើម្បីដាស់ឲ្យកម្ម ដោយរង់ចាំទាល់តែantigen-presenting cells(APC)នាំបំណែកអង់ទីសែនទៅជួបnaive T cells.ជាលិទ្ធផល​ អង់ទីសែនត្រូវបានបង្កើតជា

Cytotoxic T cell (killer cell)កើតពីឡាំផូស៊ីត T CD8ក្មេងខ្ចី(naïve)បន្ទាប់ការបង្ហាញអង់ទីសែនដោយHLA-1 ដែលភាគច្រើនចាប់អង់ទីសែនពីក្នុងស៊ីតូផ្លាស(វីរុស,ប្រូតេអ៊ីនក្នុងស៊ីតូផ្លាស,ការបង្ហាញអង់ទីសែនខាងក្នុង(endogenous antigen presentation)។តាម

ក្រោយពីការបង្ហាញអង់ទីសែនដោយHLA II(ពី​ intracellular vesicles ដូចជាបាក់តេរីឬភ្នាសប្រូតេអ៊ីនវីរុសដែលត្រូវបានលេបចូល)​ CD4-T cellsផ្លាស់ជាimmature effector T cells(T_H0)។តាមរយៈការបម្លែងឯកទេស,កោសិកាទាំងនេះផ្លាស់ទៅជាhelper T cells ឬហៅថាខinflammatory T cells(T_H1)(ដែលទៅដាស់សកម្មភាពម៉ាក្រូផាសដោយប្រើINF-γ), ឬទៅជាhelper T cells ប្រភេទ២(T_H2)ដែលសំខាន់ក្នុងការដាស់សកម្មភាព B cell។កោសិកាទាំង២ប្រភេទនេះរាំងខ្ទប់គ្នាទៅវិញទៅមក(suppression)ដូច្នេះមានកោសិកាតែមួយប្រភេទប៉ណ្ណោះដែលខ្លាំងពេលដំណើរការ។

ប្រព័ន្ធការពាររាវជាក់លាក់(humoral) កើតឡើងពីឡាំផូស៊ីតB។ IgDនិងម៉ូណូមែរនៃIgMបានតោងជាប់លើភ្នាសរបស់វា(IgM រលាយមានទម្រង់ជាប៉ង់តាមែរ)ដែលអាចភ្ជាប់នឹងអង់ទីសែនណាដែលសមស្របនឹងវា។ជាលិទ្ធផលantigen cross-linkageបណ្តាលឲ្យinternalizationនិង​​បង្កើតជាបណ្តុំantigen-antibody។ទោះយ៉ាងណា,a second signalសំខាន់ណាស់សម្រាប់ការដាស់សកម្មភាព B cellបន្ទាប់។ក្នុងករណីthymus-independent(TI) antigens វាអាចមកពីអង់ទីសែនខ្លួនវា(e.g., bacterial polysaccharides), ក្នុងករណីthymus-dependent(TD) antigens វាមកពីT_H2ដែលឡាំផូស៊ីត B បង្ហាញHLA II-associated TD antigenឲ្យ។T-cell receptorរបស់T_H2ត្រូវស្គាល់អង់ទីសែនដែលបង្ហាញCD40 ligand(ដែលភ្ជាប់នឹងប្រូតេអ៊ីនCD40របស់B cell)នៅលើភ្នាសហើយ